بوئینگ 747 معروف به جامبوجت، هواپیمای جت چهار موتوره بزرگ مسافربری است که شرکت بوئینگ می‌سازد. هواپیمای بوئینگ 747 بعد از هواپیمای ایرباس A380، دومین هواپیمای بزرگ مسافربری در جهان است.

تولید بوئینگ 747 در زمان خود انقلابی بزرگ در صنعت هواپیماهای مسافربری به حساب می‌آمد و برای چهل سال بزرگترین هواپیمای مسافربری جهان بود. بوئینگ 747 با چهار موتور و ساختاری دو طبقه قابلیت جابجایی حداکثر 550 مسافر را داراست. برخلاف ایرباس A380، طبقه دوم در بوئینگ 747 کامل نیست و منحصر به قسمت جلوی هواپیما است. این مطالب از وبلاگ طیاره کپی شده است.

اندیشه ساخت 747 توسط شرکت هواپیمایی بوئینگ در اواسط دهه شصت میلادی مطرح شد، به‌دنبال آن ارتش آمریکا برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد.

پس از آن بوئینگ طراحی مدل مسافربری آن را اعلام کرد که نتیجه آن پرواز مدل 100-747 این هواپیما در سال 1969 بود، پس از یک سال و در سال 1970 این مدل از 747 اولین سرویس‌دهی خود را برای شرکت هواپیمایی پان‌امریکن آغاز کرد. بوئینگ 747 جایگاهی ویژه در نزد عموم مردم و مسافران پروازهای بین‌المللی پیدا کرد و بی‌دلیل نیست که به آن لقب ملکه آسمان‌ها دادند.

شرکت هواپیمایی ملی ایران یکی از نخستین سفارش‌دهندگان مدل SP این هواپیما بود. با دریافت هواپیمای بوئینگ 747SP، ایران‌ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانی‌ترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب می‌شد.

مدل‌ها

سری 100 شامل:

ـ Boieng 747-100: مدل مسافری استاندارد [تعداد ساخت: 167 فروند]
ـ Boieng 747-100B: مدل مسافری [تعداد ساخت: 9 فروند]
ـ Boieng 747-100SR: مدل مسافری با ظرفیت بیشتر برای مسیرهای کوتاه [تعداد ساخت: 29 فروند]
ـ Boieng 747-100SF: مدل باری
ـ Boieng 747-100SC: مدل مخصوص حمل شاتل‌های فضایی

سری SP:

ـ Boieng 747SP: مدل مسافری با بدنه کوتاه‌تر برای مسافت‌های طولانی‌تر [تعداد ساخت: 45 فروند]

سری 200 شامل:

ـ Boieng 747-200B: مدل استاندارد مسافری [تعداد ساخت: 225 فروند]
ـ Boieng 747-200C: مدل مدل مسافری/باری با درب کارگو در بدنه و درب دماغه [تعداد ساخت: 13 فروند]
ـ Boieng 747-200F: مدل باری با درب کارگو در بدنه و درب دماغه [تعداد ساخت: 73 فروند]
ـ Boieng 747-200SUD: مدل مسافری با طبقه بالا کشیده‌تر [تعداد ساخت: 11 فروند]
ـ Boieng 747-200M: مدل مسافری/باری با درب کارگو در بدنه و درب دماغه [تعداد ساخت: 78 فروند]
ـ Boieng 747-E4A: مدل ساخته شده برای نیروی هوایی آمریکا بر مبنای Boieng 747-200B به منظور فرماندهی هوایی ملی [تعداد ساخت: 3 فروند]
ـ Boieng 747-E4B: مدل ساخته شده برای نیروی هوایی آمریکا بر مبنای Boieng 747-200B به منظور فرماندهی هوایی ملی [تعداد ساخت: 1 فروند]
ـ Boieng VC-25: هواپیمای مخصوص ریاست جمهوری آمریکا (ایر فورس وان) [تعداد ساخت: 2 فروند]

سری 300 شامل:

ـ Boieng 747-300: مدل مسافری [تعداد ساخت: 56 فروند]
ـ Boieng 747-300M: مدل مسافری/باری با یک درب کارگو در سمت چپ پس از بال [تعداد ساخت: 21 فروند]
ـ Boieng 747-300SR: مدل مسافری با ظرفیت بیشتر برای مسیرهای کوتاه (به سفارش هواپیمایی ژاپن) [تعداد ساخت: 4 فروند]

سری 400 شامل:

ـ Boeing 747-400: مدل مسافری استاندارد [تعداد ساخت: 442 فروند]
ـ Boeing 747-400ER: مدل مسافری برای مسافت‌های طولانی‌تر [تعداد ساخت: 6 فروند]
ـ Boeing 747-400ERF: مدل باری برای مسافت‌های طولانی‌تر [تعداد ساخت: 40 فروند]
ـ Boeing 747-400F: مدل باری [تعداد ساخت: 126 فروند]
ـ Boeing 747-400M: مدل مسافری/باری [تعداد ساخت: 61 فروند]
ـ Boeing 747-400D: مدل مسافری با ظرفیت بیشتر برای مسیرهای کوتاه (به سفارش هواپیمایی ژاپن) [تعداد ساخت: 19 فروند]

سری 8 شامل:

ـ Boeing 747-8I: مدل مسافری [تعداد ساخت: تاکنون 47 فروند]
ـ Boeing 747-8F: مدل باری [تعداد سفارش: تاکنون 107 فروند]

‌

ملکه‌های پرچمدار ناوگان هوایی تجاری ایران

از 22 اسفند 1354 که نخستین جامبوجت ناوگان هوایی تجاری کشورمان تحویل هواپیمایی ملی ایران شد، تا اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد چهار فروند جامبوی سری SP با رجیسترهای EP-IAA و EP-IAB و EP-IAC و EP-IAD، یک فروند جامبوی سری 100 با رجیستر EP-IAM و دو فروند جامبوی سری 200 با رجیستر EP-IAG و EP-IAH، که همه آنها به سفارش ایران‌ایر ساخته شده بودند وارد ناوگان این شرکت شد.

ایران‌ایر در شهریور 1385 نیز یک فروند جامبوی سری 200 بیست‌وپنج ساله را با رجیستر EP-IAI به ناوگان دوربرد خود افزود.

همچنین در تیر 1387 این شرکت یک فروند جامبوی کارگو سری 200 را با سن بیست سال و با رجیستر EP-ICD خریداری کرد.

شرکت هواپیمایی ماهان نیز به عنوان دومین بهره‌بردار تجاری این هواپیما در ایران، در سال 1385 اقدام به وارد کردن سه فروند بوئینگ 747 سری 400 با رجیستر EP-MNA و EP-MNB و EP-MNC و میانگین سنی 15 سال نمود. این شرکت همچنین در سال 1386 دو فروند جامبوی سری 300 بیست‌ودو ساله را وارد ناوگان خود کرد که بعدها یکی از آنها را فروخت.

شرکت هواپیمایی فارس‌قشم به عنوان سومین شرکت ایرانی استفاده‌کننده از این هواپیما، در اسفند 1395 و شهریور 1396 دو فروند جامبوی کارگو سری 200 با سن تقویمی 27 سال وارد ناوگان خود کرد. این مطالب از وبلاگ طیاره کپی شده است.

یک فروند از بوئینگ‌های 747 نیروی هوایی نیز از اواخر سال 1400 بصورت رسمی در ناوگان شرکت هواپیمایی ساها به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

در ادامه این مطلب، بوئینگ‌های 747 ناوگان هوایی ایران به تفکیک شرکت بهره‌بردار و بر اساس حروف الفبا معرفی خواهند شد. با این توضیح که رجیسترهای با زمینه رنگ زرد بازنشسته، از رده خارج و یا فروخته شده‌اند و رجیسترهای با زمینه رنگ کهربایی همچنان در خدمت ناوگان شرکت خود هستند.

‌‌‌

قرار بود به سفارش ایران‌ایر، سه بوئینگ 747 دیگر با رجیسترهای EP-IAN ، EP-IAP و EP-IAR از نوع 100B و با سریال‌های 21760 تا 21762 ساخته شود که به علت انقلاب اسلامی در ایران و لغو قرارداد، ساخت آنها به اتمام نرسید.

ایران‌ایر سه فروند بوئینگ 747 سری 100 کارگو با رجیسترهای LX-KCV [از 11 تیر تا 27 شهریور 1365] و LX-LCV [از 19 تیر تا 29 شهریور 1365] و LX-NCV نیز از شرکت Cargolux اجاره کرده بود.

ایران‌ایر همچنین دو فروند بوئینگ 747 سری 200 با رجیستر کشور جیبوتی وارد کشور کرد، اما موفق به تملک آنها نشد. ابتدا هواپیمای J2-KCD از اول مرداد 1386 وارد کشور شده و به رنگ‌آمیزی ایرن‌ایر نیز درآمد و مدت کوتاهی با رجیستر J2-LBB برای هما پرواز کرد، اما به علت مشکلات داکیومنتی ناشی از تحریم، زمینگیر شد تا اینکه در 20 آبان 1388 تهران را به مقصد فجیره ترک کرد. هواپیمای J2-KCB نیز در 23 مهر 1388 وارد ایران شد ولی این هواپیما نیز به علت مسائل ناشی از تحریم، پس از انجام چک، شبانگاه 19 آبان 1388 تهران را به مقصد فجیره ترک کرد.

این شرکت همچنین همزمان با نزدیک شدن به زمان بازنشستگی هواپیماهای بوئینگ 747 خود اقدام به خرید 3 فروند بوئینگ 747 سری 300 که پیشتر برای شرکت استرالیایی کانتاس پرواز می‌کردند نمود. این شرکت از طریق یک شرکت مستقر در امارات با نام السایق (Sayegh Group Aviation) اقدام به خرید این سه هواپیما نموده و نخستین فروند از آنها در بامداد 17 فروردین 1391 با رجیستر C5-SAM وارد فرودگاه مهرآباد شد. با کارشکنی آمریکا این سه هواپیما در لیست تحریم قرار گرفته و از ورود دو فروند دیگر (C5-SAG و C5-AKR) به ایران جلوگیری شد. هواپیمای اول هم بناچار اوایل اردیبهشت همان سال به رأس‌الخیمه (امارات) منتقل شد.

در شهریور 1396 نیز این شرکت یک فروند بوئینگ 747 سری 400 با رجیستر 5N-MDK و ظرفیت 530 صندلی را برای انجام پروازهای برگشت حجاج از شرکت Kabo Air نیجریه اجاره کرد. با پایان عملیات حج، هواپیما از 4 مهر تا 14 آبان در فرودگاه امام خمینی زمینگیر شد و سپس به نیجزیه بازگشته و بقیه عمر خود را در آن کشور، فرودگاه شارجه و سپس فرودگاه پینال در ایالت آریزونا آمریکا پارک شده است.

‌‌‌‌‌

‌‌‌

‌‌‌

‌‌‌

‌‌‌‌

‌‌‌‌‌‌‌

‌‌‌

‌‌

‌‌‌

‌‌‌‌ ‌‌

‌‌

‌‌‌‌

‌‌‌‌‌‌‌‌

‌‌‌

شرکت ماهان با هدف دور زدن تحریم‌ها، از طریق شرکت انگلیسی Balli Group و شرکت‌های اقماری‌اش Blue Sky در انگلستان و Blue Airways در ارمنستان اقدام به خرید شش فروند بوئینگ 747 سری 400 کرد.

ابتدا از طریق Blue Sky این هواپیماها را مستقیما از آمریکا خریداری کرده و در معامله‌ای صوری، آنها را به Blue Airways می‌فروشد. این شرکت نیز در ظاهر، هواپیماهای خریداری شده را به ماهان اجاره می‌دهد. سه فروند از هواپیماهای یاد شده، پس از اورهال شدن در آمستردام هلند، به امیرنشین فجیره منتقل می‌شوند و از آنجا نیز به ایران انتقال پیدا می‌کنند. این مطالب از وبلاگ طیاره کپی شده است.

با لو رفتن قضیه و مشکلات ملکیتی و حقوقی پس از آن، که همگی ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران بودند، این سه خواهر مدت‌ها در تهران زمینگیر شدند و حتی تغییر رجیستر این هواپیماها از EK به EP نیز نتوانست کارساز شود. سه هواپیمای دیگر نیز که در کره جنوبی آماده انتقال به آمستردام جهت اورهال بودند، توقیف شده و هرگز وارد ایران نشدند.

بر اساس رأی صادره در دادگاهی در آمریکا، گروه تجاری Balli که دلال این معامله بود، به علت واگذاری غیرقانونی شش فروند هواپیمای بوئینگ 747 به شرکت ایرانی، در مجموع به پرداخت 17 میلیون دلار جریمه محکوم شد که در صورت تغییر روش این شرکت، دو میلیون دلار از این جریمه قابل بخشش بود.

شرکت ماهان نیز ملزم به بازگرداندن این سه هواپیما به Balli و دریافت پول هواپیماها شد. در همین راستا، ماهان دو فروند از این هواپیماها را [در آن زمان MNA (MEE فعلی) بدلیل انجام C-Check زمینگیر شده بود] به قصد تحویل به گروه Balli به مقصد آمستردام اعزام می‌کند، اما در حریم هوایی ترکیه، با دستور وزیر وقت راه، هر دو هواپیما ملزم به بازگشت به ایران می‌شوند که این امر باعث محکوم شدن مجدد ماهان به پرداخت غرامت به خانواده علاقه‌بند به عنوان مالکان گروه Balli بدلیل عدم عودت هواپیماها می‌شود.

مدتی بعد MNA سابق و MNC به امارات منتقل شده و در فرودگاه فجیره پارک شدند، ولی مجددا به ایران بازگشتند. مدتی نیز بحث از انتقال این دو هواپیما به یک ایرلاین خودتأسیس غنایی به نام Smile Air مطرح شد و حتی یکی از این هواپیماها (MEE فعلی) نیز به رنگ شرکت غنایی درآمد ولی این انتقال هم منتفی شد و هم‌اکنون دو فروند از این سه هواپیما (یکی با لیوری ماهان و دیگری یک‌دست سفید) در فرودگاه امام خمینی پارک شده‌اند.‌‌‌‌

هواپیمایی ماهان در سال 1387 نیز دو فروند بوئینگ 747 سری 200 را جهت تأمین قطعه بوئینگ‌های 747 خود خریداری و وارد کشور کرد.

هواپیمای EC-JHD به سفارش Air France و با شماره سریال 23676 ساخته شده بود. نخستین پرواز خود را در 1986/10/18 انجام داده و یازده روز بعد با رجیستر F-GCBI به این شرکت تحویل داده شد. در 2005/04/27 با چیدمان صندلی C22W75Y374 توسط شرکت اسپانیایی Pullmantur Air اجاره شده و رجیستر آن به EC-JHD تغییر یافت. در اواخر همان سال برای انجام پروازهای حج در اختیار عربستان سعودی قرار گرفت. پس از چهار سال، در آوریل 2008 به ایر فرانس بازگشت و با رجیستر F-WQAJ در فرودگاه شارل دوگل پاریس پارک شد. هواپیمایی ماهان این هواپیما را خریداری و در 2008/07/09 [مطابق با 19 تیر 1387] در مسیر اعلامی پاریس ـ جاکارتا وارد فرودگاه کرمان کرد.

هواپیمای F-GCBD به سفارش Air France با شماره سریال 22428 ساخته شد و نخستین پرواز خود را در 1980/12/23 انجام داد. این شرکت به دلایلی هواپیما را تحویل نگرفت تا اینکه در 1986/04/10 آن را با رجیستر F-GCBD و پیکربندی کابین F8C41Y324 وارد ناوگان خود کرد. در فوریه 2007 با برداشتن صندلی‌ها، هواپیما به کارگو تغییر پیکربندی داد و کمتر از یک سال بعد در ژانویه 2008 ضمن خروج از ناوگان، در فرودگاه والنسیا اسپانیا پارک شد. از 2008/08/22 به مدت هفت ماه جهت بهره‌برداری در اختیار شرکت باربری هوایی MK Airlines قرار گرفت تا اینکه در مارس 2009 مجددا زمینگیر شد. هواپیمایی ماهان این هواپیما را خریداری و در 2009/03/20 [مطابق با 30 اسفند 1387] در مسیر اعلامی لوکزامبورگ ـ دوبی وارد کشور کرد.

این شرکت همچنین در سال 1400 یک فروند از بوئینگ‌های 747 سری 300 خود با رجیستر EP-MND را به شرکت هواپیمایی Emtrasur کشور ونزوئلا فروخت.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌‌‌

‌‌‌

‌‌‌

یک فروند هواپیمای بوئینگ 747 با رجیستر J2-KCP نیز در اول آذر 1389 برای هواپیمایی پاسارگاد وارد کشور شد که بدلیل ناتوانی در دریافت مجوز، پس از مدتی به رمپ نیروی هوایی منتقل شد.

‌‌‌‌‌‌

‌‌‌‌‌‌‌

‌‌

‌‌

چهار فروند بوئینگ 747 سری 100 و یک فروند از سری 200 نیز در دوره پهلوی رجیستر نیروی هوایی ارتش ایران را گرفتند که به دلایل مختلف در ایران نماندند:

ـ بوئینگ 747 با شماره سریال 20082 که به سفارش TWA ساخته و در سال 1354 خریداری شد و قرار بود با رجیستر 288-5 به ایران بیاید اما با گذشت 4 ماه ایرادات فنی در موتورهای این هواپیما آشکار شد و نیروی هوایی آن را به شرکت TWA برگرداند. این پرنده در سال 1996 در آمریکا دچار سانحه شد و 212 مسافر و 18 خدمه آن کشته شدند.

ـ بوئینگ 747 با شماره سریال 19733 که به سفارش Continental Air Lines ساخته شد و در سال 1354 با رجیستر 289-5 به نیروی هوایی ایران فروخته شد. در سال 1355 رجیستر آن به 8110-5 تغییر یافت. در دی ماه 1356 این پرنده مصادره شد و به شرکت بوئینگ بازگشت و تا سال 2001 بین چند شرکت چرخید تا در همان سال در حالی که در اختیار Polar Air Cargo بود بازنشسته شد. هواپیما در سال 2003 اوراق شد.

ـ بوئینگ 747 با شماره سریال 19734 که به سفارش Continental Air Lines ساخته شد و قرار بود در سال 1354 با رجیستر 290-5 به نیروی هوایی ایران فروخته شود که در همان سال به دلایل نامعلوم به ایالات متحده بازگشت داده شد تا اینکه در سال 2000 زمانی که در اختیار TOWER AL بود بازنشسته و اوراق شد.

ـ بوئینگ 747 با شماره سریال 19735 که به سفارش Continental Air Lines ساخته شد و در سال 1354 با رجیستر 291-5 به نیروی هوایی ایران فروخته شد. در سال 1355 رجیستر آن به 8112-5 تغییر یافت. در فروردین ماه 1356 این پرنده مصادره شد و به شرکت بوئینگ بازگشت و پس از آن به El Al اسرائیل فروخته شد و تا 1999 پرواز کرد.

ـ بوئینگ 747 سری 200 با شماره سریال 21668 که به سفارش نیروی هوایی ایران ساخته شد. نخستین پرواز خود را در 1979/09/17 انجام داد و قرار بود با رجیستر 8117-5 به ایران تحویل شود، اما به علت ماجرای گروگانگیری در سفارت آمریکا در تهران، تحویل آن به عقب افتاد. شرکت بوئینگ تا سال 1983 منتظر پالس‌های مثبت از طرفین برای تحویل آن به ایران بود، اما این اتفاق نیفتاد و نهایتا این پرنده به Northwest Airlines فروخته شد.

‌‌

‌‌

‌